Խանդութ խանումի գովքը Դավթին
Քոլեջ
Տ’ասեմ, տի գովեմ Խանդութ խանում Դավթին.
Էնոր բոյ գյռլու էղեգ նման է։Տ’ասեմ, տի գովեմ Խանդութ խանում Դավթին.Էնոր սրտիկ Քուռկիկ Ջալալու մեյդանն է,Տ’ասեմ, տի գովեմ Խանդութ խանում Դավթին.Էնոր բերան մեղրով բացած է։Տ’ասեմ, տի գովեմ Խանդութ խանում Դավթին.Էնոր ատամներ մարգըրիտ շարած է։Տ’ասեմ, տի գովեմ Խանդութ խանում Դավթին.Էնոր աչքեր գինու կթխա է։
Տ’ասեմ, տի գովեմ Խանդութ խանում Դավթին»
Դավթի գովքը Խանդութ խանումին Միջին դպրոց
«Գո՛ւսաններ, դուք բարով էկաք*.Իմ սիրտ քանց կաթն անարատ էր,Մերան թալիք, մակարդիք։Իմ սիրտ քանց Սասնա բերդն ամուր էր,Քլունգ առաք, իմ հիմ քանդեցիք։Իմ սիրտ քանց աշունքվա գետ զուլալ էր,Գարնան հեղեղի նման պղտորիք։Գուսաններ, դուք ինձի հալիք, մաշեցիք,Դեհ ձեր Խանդութ խանում ինձի քաշեցեք:
Ավագ դպրոց
Հիշենք զօղորմին Ծովինարին,Քառսուն օղորմի Սանասարին։Հիշենք զօղորմին Բաղդասարին,Քառսուն օղորմի Դեղձուն Ծամին։Հիշենք զօղորմին Քեռի Թորոսին,Քառսուն օղորմի Ձենով Հովանին։Հիշենք զօղորմին Ջոջ Մհերին,Քառսուն օղորմի Արմաղանին։Հազար օղորմի էն Թառլան Դավթին,Քառսուն օղորմի Խանդութ խանումին։Հիշենք զօղորմին Պստիկ Մհերին,Քառսուն օղորմի Գոհար խանումին։Հիշենք զօղորմին, քառսուն օղորմի,Մեր փիր վարպետին, որ մեզի պատմեց։Հիշենք զօղորմին, հազար օղորմի
Ականջ արողի հոր ու մոր հոգուն։
Դ. Վարուժան. Անդաստան. դպրոցների ընթերցումները չորս ճառագայթներով.
Արևելյան կողմն աշխարհիԽաղաղությո՜ւն թող ըլլա…Ո՛չ արյուններ, քրտինք հոսինԼայն երակին մեջ ակոսին.Ու երբ հնչե կոչնակն ամեն գյուղակի՝Օրհներգությո՜ւն թող ըլլա:Արևմտյան կողմն աշխարհիԲերրիությո՜ւն թող ըլլա…Ամեն աստղե ցող կայլակի,Ու ամեն հասկ ձուլե ոսկի.Եվ ոչխարներն երբ սարին վրա արածին՝Ծիլ ու ծաղի՜կ թող ըլլա:Հյուսիսային կողմն աշխարհիԱռատություն թող ըլլա…Ոսկի ծովուն մեջ ցորյանինՀավետ լողա թող գերանդին.Ու լայն ամբարն աղուններուն երբ բացվի՝Բերկրությո՜ւն թող ըլլա:Հարավային կողմն աշխարհիՊտղաբերում թող ըլլա…Ծաղկի՜ մեղրը փեթակներուն,Հորդի գինին բաժակներուն.Ու երբ թխեն հարսերը հացը բարի՝Սիրերգությո՜ւն թող ըլլա։
Զողորմի. կատարող՝ Արթուր Շահնազարյան (հատված)
Միասնական ընթերցմամբ՝
Առյուծ Մըհերը, զարմով դյուցազուն,Քառասուն տարի իշխում էր Սասուն.Իշխում էր ահեղ, ու նըրա օրովՀավքն էլ չէր անցնում Սասմա սարերով։ ( դադար, ապա թմբուկի հարվածներ)Սասմա սարերից շա՜տ ու շատ հեռուԹնդում էր նրա հռչակն ահարկու,Խոսվում էր իր փառքն, արարքն անվեհեր.(Հազար բերան )Հազար բերան էր – մի Առյուծ-Մհեր։
Մհերն է իշխում, Մհերն է իշխում, Մհերն է իշխում․ Մհերն է իշխում (ցածրից դեպի բարձր ձայնով կտրուկ ավարտ)։
*******************
Էսպես, ահավոր առյուծի նըման,Սասմա սարերում նստած էր իշխանՔառասուն տարի։Քառասուն տարում«Ա՜խ» չէր քաշել նա դեռ իրեն օրում.Բայց հիմի, երբ որ եկավ ծերացավ,Էն անահ սիրտը ներս սողաց մի ցավ։
(ընդմիջում թմբկազարկերով)
Սկըսավ մըտածել դյուցազուն ծերը.– Հասել էն կյանքիս աշնան օրերը,Շուտով սև հողին կերթամ ես գերի,Կանցնի ծըխի պես փառքը Մըհերի,Կանցնեն և՛ անուն, և՛ սարսափ, և՛ ահ,Իմ անտեր ու որբ աշխարքի վըրաՈտի կըկանգնեն հազար քաջ ու դև…Մի ժառանգ չունեմ՝ իմ անցման ետևԻմ թուրը կապի, Սասուն պահպանի…Ու միտք էր անում հըսկան ծերունի։
******************************
Միասնական երգ. Ալելույա
Մհեր ճութ էր, էլ ճթացավ,Քյանց բարդի ծառ՝ երկանացավ,Մհեր նստեր կապույտ քուռակ,Մեջքին կապեր պողպատ, ուրագ,Սուրբ Կարապետ տա ձեր մուրազ,Տա ձեր մուրազ՝ Ալելույա:
***
Մի օր էլ՝ էն գորշ հոնքերը կիտածԵրբ միտք էր անում, երկընքից հանկարծՄի հուր-հըրեղեն հայտնվեց քաջին,Ոտները ամպոտ կանգնեց առաջին։
*******************
— Ողջո՜ւյն մեծազոր Սասմա հըսկային.Քու ձենը հասավ աստծու գահին,Ու շուտով նա քեզ մի զավակ կըտա։Բայց լավ իմանաս, լեռների արքա,Որ օրը որ քեզ ժառանգ է տըվել,Էն օր կըմեռնեք քու կինն էլ, դու էլ։******************************
Միասնական արձագանք.– Քու կի’նն էլ, դու’ էլ։
*******************— Իր կամքը լինի, ասավ Մհերը.Մենք մահինն ենք միշտ ու մահը մերը,Բայց որ աշխարքում ժառանգ ունենանք,Մենք էլ նըրանով անմեռ կըմընանք։
*******************Հըրեշտակն էստեղ ցոլացավ նորից,Ու էս երջանիկ ավետման օրիցԵրբ ինը ամիս, ինը ժամն անցավ,Առյուծ-Մըհերը զավակ ունեցավ։Դավիթ անվանեց իրեն կորյունին.****************
Բոլորը միասին․– Դավի՜թ, Դավի~թ , Դավի~թ Դավի~թ ․․․
*******************Կանչեց իր ախպեր Ձենով Օհանին,Երկիրն ու որդին ավանդեց նըրան,Ու կինն էլ, ինքն էլ էն օրը մեռան։**************************
Ընթերցում են միասին
Էս դարում Մըսըր անհաղթ ու հզորՄըսրա-Մելիքն էր նըստած թագավոր։Հենց որ իմացավ՝ էլ Մըհեր չըկա,Վեր կացավ կըռվով Սասունի վըրա։Ձենով Օհանը ահից սարսափած՝Թըշնամու առաջն ելավ գըլխաբաց,Աղաչանք արավ, ընկավ ոտները.
*******************-Դու եղիր, ասավ, մեր գլխի տերը,Ու քու շըվաքում քանի որ մենք կանք,Քու ծառան լինենք, քու խարջը միշտ տանք,Միայն մեր երկիր քարուքանդ չանեսՈւ քաղցըր աչքով մեզ մըտիկ անես։
*******************
– Չէ՛, ասավ Մելիք, քու ամբողջ ազգովԱնց պիտի կենաս իմ թըրի տակով,Որ էգուց-էլօր, ինչ էլ որ անեմ,Ոչ մի սասունցի թուր չառնի իմ դեմ․․․
****************************(ընդմիջում թմբկազարկերով)
***********************************
Ու գընաց Օհան՝ բոլոր-բովանդակՍասունը բերավ, քաշեց թըրի տակՄենակ Դավիթը, ինչ արին-չարին,Մոտ չեկավ դուշման Մելիքի թըրին։
*******************
Եկան քաշեցին՝ թե զոռով տանեն,Թափ տըվավ, մարդկանց գըցեց դես ու դեն,Փոքրիկ ճըկույթը մի քարի առավ,Ապառաժ քարից կըրակ դուրս թըռավ։
*******************************************
(ընդմիջում թմբկազարկերով)
*****************************************
— Պետք է սպանեմ էս փոքրիկ ծուռին,Ասավ թագավորն իրեն մեծերին։*******************
Թագավո՛ր, ասին, դու էսքան հըզոր,Թըրիդ տակին է ողջ Սասունն էսօր.Ի՞նչ պետք է անի քեզ մի երեխա,Թեկուզ իր տեղով հենց կըրակ դառնա։
*******************
— Դո՛ւք գիտեք, ասավ Մըսրա թագավոր,Բայց թե իմ գըլխին փորձանք գա մի օր,Էս օրը վըկա,Սըրանից կըգա։
*******************
Մեներգում է Սեդա Թևանյանը
********************
Էս որ պատահեց, մեր Դավիթ հըսկանՄի մանուկ էր դեռ յոթ֊ութ տարեկան․Մանուկ եմ ասում, բայց էնքան ուժեղ,Որ նըրա համար թե մարդ,— թե մըժեղ։Բայց վա՜յ խեղճ որբին աշխարքի վըրա,Թեկուզ Առյուծի կորյուն լինի նա։Ձենով Օհանին ուներ մի չար կին։Մին-երկու լըռեց, մի օր էլ կարգինԻրեն մարդու հետ սկըսավ կըռվել.
*******************
— Ես մենակ հոգի, հազար ցավի տեր,Ի՜նչ ես ուրիշի եթիմը բերել,Նըստեցրել գըլխիս պարապ հացակեր․․․Հո՜ղեմ գըլուխը․․․ ես գերի հո չե՞մ՝Ամենքի քեֆի ետևից թըռչեմ․․․Մի կուռ կորցըրո՛ւ, կարգի՛ր մի բանի,Գընա, իր համար աշխատանք անի․․․
*******************
Գընաց Օհանը երեխի ոտիՄի զույգ ոտնաման բերավ երկաթի,Երկաթի մի կոռ շալակին դըրած,Ու արավ Սասմա քաղքի գառնարած։
*******************
«Է՜յ ջան, սարե՛ր, Սասման սարե՜ր․․․»
*******************
Որ կանչեց, նըրա ձենից ահավորԴըղորդ-դըմբդըմբոցն ընկավ սար ու ձոր․(ոտնաձայներ)Վայրի գազաններ բըներից փախան,Քարեքար ընկան, դատարկուն եղան։Դավիթը ընկավ նըրանց ետևից,Որին մի սարից, որին մի ձորից—Աղվես, նապաստակ, գել, եղնիկ բըռնեց,Հավաքեց, բերավ, գառներին խառնեց,
*******************
Հե՛յ ուլատեր, հե՛յ գառնատեր․Ելե՛ք, շուտով բացեք դըռներ. Ով մինն ուներ— տասն եմ բերել, Ով տասն ուներ— քըսանն արել… Շուտով ելե՛ք, եկե՜ք, տարե՜ք, Ձեր գառն ու ուլ գոմերն արեք։
*******************
Լուսին իշխաններ ելան միասին,Գընացին Ձենով Օհանին ասին.— Տո՛ Ձենով Օհան, տո՛ մահի տարած,Էս խենթը բերիր, արիր գառնարած,Ոչ գառն է ջոկում, ոչ գելն ու աղվես,Գազանով լըցրեց մեր քաղաքն էսպես,Աստված կըսիրես՝ դի՛ր ուրիշ բանի,Թե չէ էս խա՛լխին լեղաճաք կանի։
*******************
Համբավը տարան Մըսրա Մելիքին.— Հապա՜ չես ասիլ՝ Դավիթը կըրկինՀոր վանքը շինել, իշխան է դառել,Դու օխտը տարվան խարջը չես առել։Մելիք զայրացավ. — Գընացե՛ք, ասավ, Բադին, Կոզբադին,Սյուդին, Չարխադին,Սասմա քար ու հող տակն ու վեր արեք,Իմ օխտը տարվան խարաջը բերեք։
*******************
Հե՜յ, ո՞ւր ես, Դավի՜թ, հայոց պահապան,Քարը պատըռվի— դո՛ւրս արի մեյդան։
********************************(ընդմիջում թմբկազարկերով)
********************************
— Կորե՛ք, անզգամ դուք Մըսրա շըներ,Բա չե՞ք իմացել դուք Սասմա ծըռեր…Մեռա՞ծ եք կարծում դուք մեզ, թե՞ շըվաք,Կուզեք մեր երկիր դընեք խարջի տա՜կ…Բարկացավ Դավիթ, չափը շըպըրտեց,Տըվավ Կողբադնի գըլուխը ջարդեց,Չափի փըշրանքը պատն անցավ, գընաց,Մինչև օրս Էլ դեռ գընում Է թըռած։Ու ելան՝ թափած ոսկին թողեցին,Հայոց աշխարքից փախան գընացինԲադին, Կոզբադին,Սյուդին, Չարխադին։
Միասնական պար՝ Կարնո քոչարի
*******************
Ձենով Օհանին զարմանքը տարավ։Քուրքը ուսն առավ, սարը բարձրացավ.Սարը բարձրացավ, տեսավ, ի՜նչ տեսավ։Մըսրա թագավոր ելել է, եկել,Եկել, մեր դաշտին բանակ է զարկել.Թիվ կա աստղերին, թիվ չկա զորքին…Վա՜յ մեր արևին, վա՜յ մեր աշխարքին…Ե՜կ, ոսկին տանենք, աղջիկներ տանենք,Չոքենք առաջին, պաղատանք անենք,Գուցե թե գըթա,Մեզ սըրի չըտա…
*******************
Մըսրա թագավոր ելել է, եկել,Եկել, մեր դաշտին բանակ է զարկել.Թիվ կա աստղերին, թիվ չկա զորքին…Վա՜յ մեր արևին, վա՜յ մեր աշխարքին…Ե՜կ, ոսկին տանենք, աղջիկներ տանենք,Չոքենք առաջին, պաղատանք անենք,Գուցե թե գըթա,Մեզ սըրի չըտա…
*******************
– Դու կա՛ց, հորեղբայր, դու դարդ մի՛ անիր.Գընա՛, քու օդում դու հանգիստ քընիր.Հիմի ես կելնեմ, Սասմա դաշտ կերթամ,Մըսրա-Մելիքին պատասխան կըտամ։
*******************
Հագավ Դավիթ զենքն ու զըրահ,Կապեց գոտին, Թուր-Կեծակին,Խաչն էլ իր հաղթ բազկի վըրա,Ելավ, հեծավ Առյուծ հոր ձին,Հոր ձին հեծավ ու մըտրակեց։
*******************
Միասնական.
– Ով քընած եք՝ արթուն կացե՜ք,Ով արթուն եք՝ ելե՜ք, կեցե՜ք,Ով կեցել եք՝ զենք կապեցե՜ք,Զենք եք կապել՝ ձի թամբեցե՜ք,Ձի եք թամբել՝ ելե՜ք, հեծե՜ք,Հետո չասեք՝ թե մենք քընած —Դավիթ գող-գող եկավ, գընաց…
–Չասե՜ք, չասե՜ք, չասե՜ք, չասե՛ք (ցածրից դեպի բարձր ձայնով կտրուկ ավարտ)։
********************
(ընդմիջում թմբկազարկերով)
***************************
*******************
– Կըռիվ անենք, ասավ Մելիք,Իմն է միայն զարկն առաջին։-Քոնն է, զարկի՛ր, կանչեց Դավիթ,Գընաց, կեցավ դաշտի միջին։Ելավ, կանգնեց Մըսրա-Մելիք,Գընաց մինչև հողը Մըսրա,Ու էնտեղից, գուրզը ձեռինՔըշեց, եկավ Դավթի վըրա։
*******************
Եկավ, զարկեց բոլոր ուժով,Ծանըր զարկով հըսկայական,Փոշին ելավ Սասմա դաշտից,Բըռնեց երեսն արեգական։Երեք գիշեր ու երեք օրՓոշին կանգնեց ամպի նըման,Երեք գիշեր ու երեք օրԲոթը տըվին Դավթի մահվան։
*******************
Մելի՛ք, ասավ, ո՞ւմն է հերթը։Սարսափ կալավ գոռ Մելիքին,Մահվան դողը ընկավ սիրտըՈւ տապ արավ գոռոզ հոգին։Ասավ, ելավ ու փոթորկեց,Թըռավ, ցոլաց Դավթի հուր ձին,Ձին փոթորկեց, փայլատակեցՈւ ցած իջավ Թուր-Կայծակին։Անցավ քառսուն գոմշի կաշին,Անցավ քառսուն քարերը ցած,Միջից կըտրեց ժանտ հըրեշին,Օխտը գազ էլ դենը գընաց։
*******************
Էս որ տեսավ Մըսրա բանակ,Ջուր կըտըրվեց ահ ու վախից։Դավիթ կանչեց.- Մի՛ վախենաք,Ակա՛նջ արեք հալա դեռ ինձ։
***
Վերջին միասնական արար.
Դարձե՛ք եկած ճանապարհովՁեր հայրենի հողը Մըսրա.Բայց թե մին էլ զենք ու զոռովՎեր եք կացել դուք մեզ վըրա,
Հորում լինեն քառսուն գազ խորԹե ջաղացի քարի տակին, —Կելնեն ձեր դեմ, ինչպես էսօր,Սասմա Դավիթ, Թուր-Կեծակին։
Էն ժամանակ աստված գիտի,Ով մեզանից կըլնի փոշման.Մե՞նք, որ կելնենք ահեղ մարտի,Թե՞ դուք, որ մեզ արիք դուշման։
Սեբաստացիական մեդիադարակ 